İznik Gezi Rehberim
İznik’te kültür turuna çıkmak demek, bir nevi zaman tünelinde gezinmek demek!
İznik; Hellenistik dönemden kalma ızgara planlı kent yerleşimi, Roma, Bizans ve Osmanlı döneminden kalan anıtsal yapılarıyla sessiz, sakin ama kararlı bir şekilde tarihi kent dokusunu korumaya, tarihsel canlılığıyla ziyaretçileri kendisine çekmeye devam etmektedir.
Antik kenti çevreleyen beş kenarlı çokgen şeklindeki surlar, 4970 metre uzunluğundadır. Surlarla birlikte sembol haline gelen “tarihi kapılar” ise aslında birer “zafer takı” olarak inşa edilmiştir. Roma mimari eseri olan Göl Kapı bugün yıkık durumdadır ancak; Lefke Kapı ve Yenişehir Kapı ziyaretçilerini ağırlamaya devam etmektedir.
***
İznik, Hıristiyanlık açısından oldukça önemli bir “dini merkez” olma niteliği taşımaktadır. Kent, havarilerden Petrus’un çabaları sonucunda bu dinle tanışır. 325 yılı yazı başında İznik gerçekten çok önemli bir olaya sahne olur. I. Ekümenik Konsil, Senatus Sarayı’nda toplanır. Ekümenik Konsiller; Hıristiyan inanç esaslarını, genel ahlaki kuralları, dini uygulamalar takvimi ve disiplin esaslarının tespit ve tahkim edilmesi amacıyla bütün dünyadan kilise liderlerinin katıldığı toplantılardır. İznik, tarihi boyunca iki ekümenik konsil toplantısına ev sahipliği yapmıştır.
İmparator I. Constantinius’un katıldığı ilk toplantıda, Roma İmparatorluğu’nda resmi din olacak Hıristiyanlığın içerisinde tartışılan bazı konuların netleştirilmesi hedeflenir. Ana konu “Hz İsa’nın Tanrı olup olmaması” idi. Iskenderiyeli din adamlarıı Arius ile Athanasius’un sunduğu iki zıt görüş taraftar bulur. Uzun tartışmalar sonucunda; I. İznik Konsili, “Hz.İsa’nın Tanrı’nın oğlu olduğu” tezinin kabul edildiği işte o tarihi toplantıdır. Ayrıca; Hıristiyanlık dininde yer alan Paskalya (Diriliş) Bayramı ve “Nikaia Kanunları” adı ile bilinen 20 maddelik metin bu konsilde kabul edilmiştir.
Tarih 787 yılını gösterdiğinde İznik bu kez yedinci ve son ekümenik konsilin ilk yedi oturumuna ev sahipliği yapar. II. Ekümenik İznik Konsili, imparator ve imparatoriçe olmaksızın İznik Ayasofya Kilisesi’nde gerçekleşir. Konsilin sekizinci ve son oturumu ise başkent Konstantinapolis’te İmparatoriçe İrini başkanlığında toplanır. Alınan kararlar ile Bizans İmparatorluğu sınırları içerisinde ikona inancına serbestiyet tanınmış, “ikonoklazm dönemi”nin ilk evresi sonlanmıştır.
Mini mini haline bakmadan iki bölümdür anlat anlat bitiremediğim bir rüya gibi İznik… “Ufacık tefecik içi dolu turşucuk” bilmecesini anımsatan bu güzel tarihi ilçe beni çok etkiledi. Yazımın ikinci yarısında, sizin için detaylı bir gezi rehberi hazırladım. #evdekal günleri son erdiğinde, inşallah bu yaz, İznik’i doya doya gezmeniz dileğiyle…
KIRGIZLAR TÜRBESİ:
Bu türbe 11.yy sonunda İznik’in fethine ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezinin kurulması sürecindeki katkıları nedeniyle Orhan Gazi tarafından yaptırılmıştır. Mimari özellikleri, kalemişi süslemeleriyle dikkat çekici özelliktedir.
AYASOFYA CAMİ (KİLİSE/MÜZE):
M.S 787 yılında VII.Ekümenik Konsil’in toplandığı bu kilise, Hıristiyanlık dini açısından oldukça önemlidir. İlçe merkezinde, kentin dört ana kapısına açılan yolların kesiştiği noktada yer almaktadır. Ilk olarak, 4.yüzyılda yapılan kilise kalıntıları üzerine 6.yüzyılda Justinianus tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. 11.yy’da meydana gelen deprem sonrasında yıkılan yapı, geometrik desenli, renkli mermer döşeme mozaiği ile aziz ve havari betimlemeli freskleri oldukça ilgi çekicidir.
Kilise, 1331 yılında Orhan Gazi’nin İznik’i fethinin ardından camiye çevrilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise ana yapı üzerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Mimar Sinan tarafından ön tarafına bir minaret eklenmiş ve duvarları nakışlarla bezenmiştir.
Günümüzde ibadete açık bir cami olan bu “özel” anıt yapı, İznik’in taşıyageldiği önemli kültür miraslarının başında gelmektedir.
NİLÜFER HATUN İMARETİ:
Tadilatı son 7 yıldır sürmekte olan nam-ı diğer “İznik Müzesi”. Bu önemli yapı, 1388 yılında I.Murat tarafından annesi Nilüfer Hatun anısına inşa ettirilmiştir. 19.yy Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerinden biridir. Osmanlı mimarisinde ilk kez “Ters T”planlı olarak yapılmış imarettir. Bina, üç sıra tuğla, bir sıra taş biçiminde inşa edilmiş olup, zengin ve renkli bir taş ve tuğla işçili örneğidir aynı zamanda.
19.yy sonlarına kadar imaret işlevini sürdüren yapı, Kurtuluş Savaşı dönemindeki Yunan işgali sırasında büyük ölçüde tahrip olmuştur. 1960 yılında restore edilen Nilüfer Hatun İmareti, aynı yılın sonunda müze olarak halkın ziyaretine açılmıştır. Restorasyon süreci devam ettiği için şu anda ziyarete kapalı olan müzenin bahçesinde Yunan, Roma, Bizans ve Osmanlı eserlerinden parçalar görmek mümkün. Ben bahçe duvarından eserlerin fotoğrafını çekmeye çabalarken, Müze Müdürü ile tanışma fırsatım oldu. Kendisinden aldığım havadislere göre, bu bina İznik’te yer alan Türk ve İslam eserlerine ayrılmış; özellikle çini sanatına vurgu yapan bir sergi alanına göre yeniden planlanıyormuş. Hellen ve Bizans kültürüne ait eserler için ise faklı bir binanın müzeleştirilmesi kararı alınmış. Her iki müzedeki çalışmaların 2020 Haziran ayı sonuna dek tamamlanıp ziyarete açık hala getirilmesinin hedeflendiğini de buradan size müjdelemek isterim! Tabi biz bunları konuşurken gündemimizde “corona virüsü” yoktu. Bu nedenle hedeflenen tarihte biraz öteleme olabilir.
YEŞİL CAMİ:
İznik’te sembolleşen ve en muhteşem kültür varlıklarımızın başında gelen Yeşil Cami, adını turkuaz renginde çinili ve tuğlalı minaresinden almıştır. Osmanlı sanatına, Selçuklu minare geleneğinin yansımasının en iyi örneklerinden biri olan bu cami 1378-1392 yılları arasında Çandarlı Halil Hayrettin Paşa tarafından, mimar Hacı Musa’ya yaptırılmıştır.
Erken Osmanlı döneminin tek kubbeli camileri arasında en görkemlilerindendir. Mermerden yapılmış caminin mihrabında görülmeye değer zengin bir taş işçiliği vardır. Eşsiz minaresi caminin sağ köşesinde yer alır. Gövdesi mavi ve yeşil renkli çinilerle, zikzaklı mozaik tekniğiyle bezenmiştir.
HACI ÖZBEK CAMİ:
“Çarşı Mescidi” olarak da bilinir. 1333 yılında İznik’te inşa edilen en eski Osmanlı camisidir. Üstü 8 metre çapında kiremit kaplı bir kubbe ile örtülü, kare planlı ve minaresizdir. Yapımında kesme taş ve tuğla kullanılmıştır.
ŞEYH KUDBETTİN CAMİ VE TÜRBESİ:
Nilüfer Hatun İmareti’nin yakınında yer alır. Sultan II.Bayezid’in vezirlerinden Çandarlı İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır. 15.yy eseri olan cami, 2007 yılında orjinaline uygun olarak onarım görmüştür. Bugün ibadete açıktır.
SÜLEYMAN PAŞA MEDRESESİ:
Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Şah tarafından 1332 yılında inşa edilmiştir. Iznik’te günümüze gelen, ayakta kalmış en eski Osmanlı medresesidir. Klasik Osmanlı medreselerinin “U” plan tipine giren, 11 hücre ve 1 dershaneden oluşan yapının duvarları 14.yy ilk yarısına, kubbeli örtüsü ise 15.yy’ın ikinci yarısına tarihlenir.
AYATRİFON KİLİSESİ:
İstanbul Kapısı’na giden yolda yer alan haç planlı kilise 10.-12.yüzyıllar arasına tarihlenir. Bu yapının büyük bir kubbe ile örtülü olduğu ve tabanının çok süslü mozaiklerle kaplandığı anlaşılmaktadır.
KOİMESİS KİLİSESİ:
Piskopos Hyakinthos tarafından 8.yy’da yaptırılmıştır. Hyakinthos Manastırı’nın bir bölümü olduğu düşünülmektedir. 1065 depreminde yıkılmış, ancak ilavelerle onarılmıştır. Kilisenin temelleri ve döşeme mozaikleri kalmıştır.
BÖCEK AYAZMASI:
“Vaftizhane”. Koimesis Kilisesi yakınlarındadır. Ortasında su kaynağı bulunan, dörtgen havuzlu, üstü kubbe ile örtülü yuvarlak bir yapıdır. Hyakinthos Manastırı’nın bir bölümü olduğu düşünülmektedir. Zeminden aşağıdadır. Merdivenle inilmektedir.
YERALTI MEZARI:
“Hypoge”. Elbeyli Kasabası’nın Hesbekli mevkiinde M.S 4.-5. yüzyıllarda yapıldığı anlaşılan bir yer altı mezarıdır. Üzeri bir tonozla örtülüdür. Tavanı ve duvarları Erken Hıristiyanlık Dönemi’nin tipik renkli freskleri ile kaplıdır.
BERBER KAYA ANIT MEZARI:
Bithynia’da Kral II.Prusias’ın anısına dikilen anıt mezar M.Ö 2.yy’a tarihlenir. Hellenistik Dönem’in İznik’teki önemli bir eseridir. İznik’in doğusunda yer alan bir tepenin eteğinde, yekpare kayadan oyulmuş, üçgen alınlıklı, lahit biçimindeki mezardır.
HAGIOS TRYPHONOS KİLİSESİ:
Dört sütunlu, kapalı haç planlı bir kilisedir. Duvar tekniği ve planı kilisenin 11. yüzyılda yapılmış bir Bizans eseri olduğunu göstermektedir.
BEŞTAŞ (OBELİSK):
“Nişantaşı” ve “Dikilitaş” adlarıyla da bilinen bu mezar anıtı eski Roma yolu üzerindedir. Üzerindeki Yunanca kitabeden C.Cassius Philiscus’a ait olduğu anlaşılmaktadır. Anıt, dikdörtgen prizma bir kaide üzerinde yükselir. Bu kaide üzerine üst üste konmuş üçgen prizma beş adet taştan oluşur.
ANTİK TİYATRO:
İznik antik tiyatrosu, göl kıyısı ile Yenişehir Kapı arasında geniş bir alana inşa edilmiştir. Tiyatro, İmparator Traianus (Trajan) döneminde 111-112 yılları arasında yapılmıştır. 13.yy’da toplu mezarlığa dönüştürülmüş; daha sonra burada seramik fırınları yer almıştır. Seyirci bölümünün (cavea) bir kısmı günümüze ulaşmayı başarmıştır. Taşlarının çeşitli yapılarda ve özellikle surların onarımında kullanıldığı anlaşılmaktadır.
İZNİK GÖLÜ:
Marmara Bölgesi’nde yer alan en büyük göldür. Antik Çağda “Askania” adıyla anılan göl bugünkü adını kıyısındaki İznik ilçesinden alır.
Rivayete göre; Büyük İskender, savaş meydanlarındaki yorgunluğunu atmak, dinlenmek ve yayın balığı yemek için İznik Gölü’nü ziyaret edermiş. Gerçekten de lezzeti milattan önceki yıllara kadar uzanan tatlısu balıkları ile bu göl hala balıkseverler için bir buluşma noktası olmaya devam etmektedir.
Gölün suyu sodalı olduğu için, cilt tedavilerinde ve ayrıca içilmesi suretiyle mide rahatsızlıklarının giderilmesinde kullanılmaktadır.
Gölün batısında, Türkiye'nin en geniş piknik alanları bulunmaktadır. Ayrıca pek çok sosyal tesis de burada yer alır. Güzel havalarda İznik Gölü’ne gelip, ister piknik yapabilir, isterseniz gölün huzur veren manzarasının tadını çıkabilirsiniz.
SU ALTINDA YER ALAN “BAZİLİKA”:
2014 yılında Bursa Büyükşehir Belediyesi'nin gölü havadan fotoğraflaması ile göl sularında saklı kalmış bir arkeolojik miras açığa çıkmıştır: Romalı askerlerce öldürülen 16 yaşındaki Aziz Neophytos adına inşa edilen bazilika. Kalıntılar, Erken Hıristiyanlık Dönemi eseridir. Gölün 20 metre açığında ve 2 metre derinlikte bulunmaktadır.
Binanın 740 yılında meydana gelen depremde yıkıldığı tahmin edilmektedir. Göl tabanında yer alan bu arkeolojik mirasın, ilerleyen dönemde bir su altı arkeoloji müzesine dönüştürülmesi planlanmaktadır.
ÇİNİ SANATI:
M.Ö 3000 yılının ilk yarısında mimari ile tanışan çinileri İslam mimarisinde M.S 9.yy’da kullanılmaya başlanmıştır. Anadolu topraklarındaki çini sanatı, Selçuklular'ın mimari tekniklerdeki ustalaşma süreciyle paralel bir seyirde gelişmiştir. İnşa ettikleri mimari eserleri çinilerle bezeyen Selçuklular; kendi dönemlerine ait cami, medrese, türbe ve hatta saray duvarlarında dahi müthiş bir görsellik yakalamayı başarmıştır. Osmanlı döneminde de devam eden çini sanatı gelişimi, İznik’i, 15. ve 17. yüzyıllar arasında bir “çini ve seramik üretim merkezi” olmaya taşımıştır.
***
Yapmadan Dönmeyin!
- İznik’in adeta tarih fışkıran sokaklarında uzun uzun gezmeden,
- İznik surlarını ve tarihi kapılarını görmeden,
- Ayasofya Müze-Cami’ni ziyaret etmeden,
- Çini süslemeleriyle göz kamaştıran Yeşil Cami’yi görmeden,
- Özenle yapılmış İznik Çinilerinden almadan,
- Çeşit çeşit zeytinlerinden tatmadan,
- Meyve bahçeleri civarında derin bir nefes almadan,
- Doğasıyla kendisine hayran bırakan İznik Gölü kenarında bir hatıra fotoğrafı çektirmeden,
- Bir de benim hatırım için bir fincan Türk kahvesi içmeden... Dönmeyin!..
Sevgiyle kalın...
